17 września 2025 roku w Kamieniu Pomorskim odbyło się szkolenie „Zabytek-25. Ochrona dóbr kultury w sytuacjach kryzysowych”, zorganizowane przez Międzynarodowy Ośrodek Szkoleń i Badań nad Dziedzictwem Kultury w Zagrożeniu pod kierownictwem podpułkownika Karola Molki. Spotkanie w Muzeum Historii Ziemi Kamieńskiej zgromadziło przedstawicieli wojska, administracji państwowej, policji oraz instytucji zajmujących się ochroną zabytków.

Prelekcja o podwodnych wydobyciach

Jednym z kluczowych momentów szkolenia była prelekcja dyrektora Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu, Aleksandra Ostsza, zatytułowana „Podwodne poszukiwania i wydobycia”. W swoim wystąpieniu zaprezentował on zarówno początki polskiej archeologii podwodnej, jak i spektakularne przykłady wydobyć z ostatnich dekad.

Na początku przypomniał sylwetkę Władysława Filipowiaka, pioniera badań archeologicznych pod wodą, który prowadził prace m.in. w Wolinie i Biskupinie, wyznaczając kierunki dla przyszłych pokoleń badaczy.

Następnie Ostasz przeszedł do przykładów związanych z odzyskiwaniem obiektów z okresu II wojny światowej. Słuchacze zobaczyli dokumentację wydobyć pojazdów pancernych – m.in. transporterów Sd.Kfz 251 z rzeki Pilicy, niemieckiego działa szturmowego StuG IV czy czołgów Panzer IV i Panther. Szczególne wrażenie wywołała historia transportera Sd.Kfz 251 „Rosi”, który w lipcu 2024 roku trafił do Kołobrzegu i dziś jest jednym z najcenniejszych eksponatów muzeum.

Wraki Bałtyku i unikatowe odkrycia

Dyrektor przedstawił również projekty związane z wrakami okrętów i statków na Bałtyku. Zwrócił uwagę na tragedie niemieckich jednostek – Wilhelm Gustloff, Steuben i Goya – które do dziś spoczywają na dnie morza jako „bałtyckie Titaniki”. Omówił też działania prowadzone w ramach projektu „Wraki Kołobrzegu”, dzięki któremu zbadano m.in. wrak niemieckiego promu desantowego F 193, zatopionego w 1945 roku. Na jego pokładzie odkryto m.in. francuską armatę Schneider wz. 1897. To jedyny znany w Polsce egzemplarz tego działa na podstawie morskiej, co czyni odkrycie wyjątkowym w skali kraju. – Takie znaleziska pokazują, że nawet współcześnie możemy natrafić na pamiątki, które zmieniają naszą wiedzę o historii oręża – podkreślił Ostasz.

Zabytki z toru wodnego

Kolejnym zagadnieniem były prace towarzyszące modernizacji toru wodnego Świnoujście–Szczecin. Jak podkreślił Ostasz, podczas tej gigantycznej inwestycji wydobyto ponad 100 ton zabytkowych obiektów – od kotwic, śrub i elementów wyposażenia okrętowego po militaria, hełmy i fragmenty niemieckiego pancernika kieszonkowego „Lützow”. Część z tych zabytków trafiła do Kołobrzeskiego Skansenu Morskiego, gdzie dziś można je oglądać jako unikatowe świadectwo historii techniki i wojny.

Latająca Forteca nad Zalewem Szczecińskim

Nie zabrakło także odniesienia do badań wraków lotniczych. Szczególne zainteresowanie wzbudziła historia amerykańskiego bombowca Boeing B-17 „Flying Fortress”, zestrzelonego w październiku 1944 roku nad Zalewem Szczecińskim. W ostatnich latach, dzięki nowoczesnym badaniom sonarowym i współpracy z amerykańską agencją DPAA, udało się zlokalizować szczątki samolotu i ustalić losy jego załogi. Dla upamiętnienia wydarzeń zorganizowano m.in. „Rejs Pamięci”, a badania nad wrakiem są nadal kontynuowane.

Wnioski i przesłanie

Na zakończenie wystąpienia Aleksander Ostasz podkreślił, że:
– Każde prace hydrotechniczne i podwodne powinny być prowadzone pod nadzorem archeologicznym. Dzięki temu możemy nie tylko ratować zabytki, ale i odkrywać nowe fakty o naszej historii. Kluczowe jest także zapewnienie środków na konserwację znalezisk, aby mogły służyć kolejnym pokoleniom.

Podpułkownik Karol Molka, prowadzący szkolenie, zwrócił uwagę, że ochrona zabytków w czasach kryzysów to nie tylko specjalistyczne procedury, ale również świadomość, że „każdy uratowany zabytek jest częścią naszej wspólnej tożsamości”.

Kulturalne dopełnienie spotkania

Program wydarzenia obejmował także część kulturalną. Uczestnicy odwiedzili katedrę kamieńską na zaproszenie księdza dziekana Dariusza Żarkowskiego, gdzie wysłuchali koncertu organowego i zwiedzili gotyckie wnętrza świątyni. Nie zabrakło również wizyty w Muzeum Historii Ziemi Kamieńskiej, gdzie prezentowana jest wystawa poświęcona Ewaldowi von Kleistowi, odkrywcy prototypu kondensatora elektrycznego.

Podsumowanie

Szkolenie „Zabytek-25” było kolejnym krokiem w budowaniu sieci współpracy instytucji i służb w trosce o zachowanie dziedzictwa kultury w Polsce. Organizatorzy zapowiedzieli, że podobne wydarzenia będą kontynuowane w innych miastach regionu. Wystąpienie dyrektora Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu pokazało zaś, że badania podwodne to nie tylko fascynująca przygoda naukowa, ale przede wszystkim misja ratowania pamięci historycznej, która kryje się pod powierzchnią wody.