25 kwietnia 2022 r. w Szczecinie odbyła się konferencja prasowa poświęcona niezwykłemu odkryciu na osiedlu Arkońskim. Konferencja miała miejsce obok budynku szkoły podstawowej nr 7, na rogu ulic Bartniczej i Wojciechowskiego. To właśnie tam znajduje się wiata śmietnikowa, która okazała się pozostałością Twierdzy Szczecin z 1945 roku.

Na konferencji obecni byli Aleksander Ostasz, dyrektor Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu, Michał Dębowski, miejski konserwator zabytków, i Jan Sinius, który wpadł na niezwykły trop. Wiata śmietnikowa jest otynkowana i pomalowana, więc na pierwszy rzut oka nie budzi większych podejrzeń. Na jej nietypową konstrukcję zwrócił jednak uwagę Jan Sinius, pasjonat wojennych dziejów Szczecina i walk o miasto w 1945 roku. Porównał ją ze zdjęciami odkrytego przed laty fortecznego stanowiska bojowego z rejonu toru motocrossowego przy al. Wojska Polskiego. Okazało się, że oba obiekty mają podobne rozmiary. No konferencji postulowano zachowanie zabytkowej budowli i umieszczenie tablicy informacyjnej.

- Dzięki spółdzielni, forteczne stanowisko przetrwało do naszych czasów. Dzięki temu, że ktoś to wykorzystał wtórnie. Dzięki temu, że została tu zainstalowana wiata śmietnikowa, to przetrwało. Kto by zbudował śmietnik z metrowej grubości ścian? Po co? - mówi Aleksander Ostasz. 

Na przełomie 1944/1945 roku III Rzesza postanowiła przekształcić Szczecin w miasto twierdzę, które miało zatrzymać lub mocno opóźnić marsz Armii Czerwonej w kierunku Berlina. W 1945 roku Szczecin został ogłoszony miastem twierdzą z kilkoma pierścieniami obronnymi. Głównym problemem było zatrzymanie radzieckich czołgów. Jednym z elementów systemu obronnego, który stanowiły m.in. różnego rodzaju przeszkody przeciwpancerne i stanowiska ogniowe broniące wszystkich ulic prowadzących do centrum Szczecina, były szczególnie interesujące stałe forteczne stanowiska dział przeciwpancernych.

Forteczne stanowisko bojowe dla działa przeciwpancernego, znajdujące się w Szczecinie przy ul. Bartniczej, obecnie stanowi element wiaty śmietnikowej. Prawie metrowej grubości ściana czołowa, gdzie wciąż może znajdować się armata skierowana jest w stronę ulicy Chopina. Betonowy obiekt znajduje się pośród zabudowy mieszkaniowej i tylko dzięki wtórnemu wykorzystaniu dotrwał do naszych czasów. Według dostępnej wiedzy archiwalnej oraz badań terenowych w 1945 roku na terenie Szczecina zostały zbudowane dwa tego typu stanowiska. Jedno znajdowało się przy obecnej al. Wojska Polskiego na terenie Motokrosu (zachowały się tam jego pozostałości, które również należałoby chronić in situ) a drugie przy ul. Bartniczej. Obydwa forteczne stanowiska bojowe były wyposażone w armaty 4,7 cm PaK 36(t). Stanowiska znajdują się dokładnie na linii wewnętrznego pierścienia obronnego  Twierdzy Szczecin. Głównym celem pierścieni było powstrzymanie wjazdu wrogich pojazdów do wewnętrznej części bronionego obszaru miasta.

Forteczne stanowisko bojowe to konstrukcja z końcowego okresu wojny, a więc prezentująca określone podejście do prowadzenia działań obronnych będące następstwem kończących się deficytowych materiałów budowlanych oraz uzbrojenia, a także nowatorskim podejściem inżynierii wojskowej. Stanowisko nie było typowym schronem bojowym z pomieszczeniami kubaturowymi, ale zostało zredukowane do minimalistycznej formy ścianki betonowej.

Tego typu obiekt bojowy zapewniał tylko minimalną ochronę dla obsługi, bez ochrony przed warunkami atmosferycznymi. Betonowa ścianka stanowiła w zasadzie  oprawę dla osadzenia pancerza fortecznego, w którym znajdowało się jarzmo kuliste z działem przeciwpancernym. Zapas amunicji podręcznej był przechowywany na wolnym powietrzu w jamach ziemnych w pobliżu stanowiska. Należy zauważyć, że stanowisko ze Szczecina prezentuje odmienną formę niż ta, która była opublikowana w budowlanej instrukcji fortecznej – zapewne jest to modyfikacja zastosowana przez sztab forteczny, odpowiedzialny za projektowanie i budowę umocnień obronnych w Szczecinie. Kolejną unikatową cechą było zastosowanie uzbrojenia  produkowanego jeszcze przed wojną: czeska forteczna armata przeciwpancerna kal. 47 mm. Działa tego typu zostały zdobyte w armii czechosłowackiej i po okresie składowania zostały przeznaczone jako uzbrojenie niemieckich fortyfikacji budowanych w zachodniej części Europy, głównie na Wale Atlantyckim. Z czasem, w miarę pogarszającej się sytuacji na froncie wschodnim, armia niemiecka była zmuszona do skorzystania z magazynowanej broni zdobycznej i przerzucenia jej na front wschodni z zamiarem użycia. W 1945 roku armata kalibru 47 mm była już dalece przestarzała w zwalczaniu czołgów przeciwnika i dawała szanse powodzenia tylko w walce na bardzo bliskim dystansie, a jej zastosowanie przeciwko dobrze opancerzonym pojazdom radzieckim można uznać za przejaw desperacji.

Forteczne stanowisko bojowe, znajdujące się przy ul. Bartniczej, jest prawdopodobnie jedynym tak dobrze zachowanym do naszych czasów oryginalnym elementem obrony Twierdzy Szczecin z 1945 roku.

Dyrektor Muzeum Oręża Polskiego składa podziękowania dla Andrzeja Ditricha za współpracę i pomoc.