Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu po raz kolejny udowadnia, że historia nigdy nie przestaje nas zaskakiwać. Niedawne odkrycie związane z legendarnym okrętem podwodnym ORP „Wilk" rzuca nowe światło na dzieje polskiej marynarki wojennej.

W 2020 roku zbiory muzeum wzbogaciły się o niezwykły eksponat - oryginalną dokumentację techniczną ORP „Wilk", sporządzoną w języku francuskim. Ten cenny dokument, przekazany przez pana Michała Sokołowskiego, stanowi ważne źródło informacji o konstrukcji i wyposażeniu tego zasłużonego okrętu.

Marzec 2024 roku przyniósł kolejne fascynujące znalezisko. Pan Marcin Wilk, uznany bronioznawca z Fundacji Pro Militaris, podczas wizyty w muzeum dokonał intrygującego odkrycia. Wśród eksponatów zidentyfikował element działa pochodzącego z ORP „Wilk", który wcześniej był błędnie opisany jako część 100 mm haubicy.

To odkrycie nie tylko wzbogaca wiedzę o wyposażeniu ORP „Wilk", ale także podkreśla wagę ciągłych badań i weryfikacji zbiorów muzealnych. Pokazuje również, jak wiele tajemnic może kryć się w pozornie dobrze znanych eksponatach. 

Rozpoznany element działa to część denna lufy wraz z nasadą zamkową i zamkiem śrubowym do armaty morskiej 100 mm, wz. 1917, produkcji francuskiej. Trzy takie działa używane były przez Polską Marynarkę Wojenną w latach 1931 – 1954, jako uzbrojenie torpedowo – minowych okrętów podwodnych typu Wilk. Egzemplarz ten został przekazany do zbiorów Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu w dniu 25 marca 1991 r. przez Wojskową Akademię Techniczną, protokołem nr 145/91, jako: ,,złom stalowy użytkowy artyleryjski – 400 kg”. Na protokole przekazania znajdują się nazwiska: chorążego rezerwy Władysława Sołducha, ppłk Koperskiego oraz ppłk Ryszarda Łasińskiego. Dopisek ,,użytkowy” wg wyjaśnień Dyrektora Instytutu Techniki Uzbrojenia WAT dr hab. inż. Ryszarda Woźniaka (profesora WAT) - oznaczał przydatność przedmiotu do celów edukacyjnych, co odróżniać miało posiadany obiekt od zwykłego złomu przeznaczonego do recyklingu. Niestety w archiwum Wojskowej Akademii Technicznej nie udało się dotychczas odnaleźć żadnej dokumentacji, która pozwoliłaby określić datę i okoliczności przyjęcia tego elementu działa na stan uczelni.

Jedyny kompletny egzemplarz armaty wzór 1917, kalibru 100 mm, wykonany w 1930 roku o numerze seryjnym 2, zachował się w Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni i pochodzi z okrętu ,,ORP Żbik”. Porównanie obu zachowanych obiektów potwierdza, iż stanowią ten sam typ działa. Co ciekawe, gdyńska armata posiada elementy oporopowrotnika sygnowane numerem 1, a więc pochodzące z działa, którego fragment zachowany jest w Kołobrzegu.

Armata została zaprojektowana w firmie Schneider jako działo pokładowe okrętów podwodnych budowanych dla polskiego odbiorcy. Długość lufy wynosiła 4000 mm (L 40) a prędkość początkowa pocisku osiągała 720 m/sek. Zasięg maksymalny strzału dochodził do 9500 m. Ładowanie działa odbywało się ręcznie a odpalenie naboju następowało mechanicznie. Stosowano amunicję zespoloną z pociskami przeciwpancernymi i burzącymi o masie 13,5 kg. Szybkostrzelność teoretyczna wynosiła ok. 10 strz./min. Działo bez podstawy ważyło 1560 kg. Armata montowana była na stożkowej podstawie morskiej przed kioskiem okrętu.

Kołobrzeski fragment działa na płasku w części dennej nasady zamkowej, powyżej otworu komory posiada wyraźne sygnatury znamionowe, które należy odczytywać jako:

100 MM - kaliber 100 milimetrów, WZ. 1917 – wzór armaty 1917 r., Fy - pierwsza i ostatnia litera nazwy producenta, 1930 – rok produkcji Nr 1 . - numer seryjny, WAGA . 1560 K. – waga armaty z zamkiem bez podstawy, D w owalu – odbiór kontrolera technicznego, O z płomieniem – odbiór wojskowy.

Te same oznaczenia powtórzone są na górnej części zamka armaty. Sygnatura Nr. 1, świadczy, że jest to pierwszy, wyprodukowany na polskie zlecenie w 1930 r., egzemplarz działa 100 mm wz. 1917. Okręt ORP ,,Wilk” zwodowany jako pierwszy z trzech zamówionych przez Polskę podwodnych stawiaczy min, był jednostką wzorcową dla pozostałych okrętów. Pomimo braku znanej dokumentacji, można postawić tezę, że ORP ,,Wilk”, otrzymał również pierwsze wyprodukowane seryjnie działo.

Podwodne stawiacze min typu Wilk trafiły na wyposażenie polskiej marynarki wojennej w wyniku umowy zawartej w dniu 1 grudnia 1926 r. pomiędzy Polską a francuską stocznią ,,Chantiers et Ateliers Augustin Normand” w Hawrze na zakup trzech kompletnych okrętów podwodnych o wyporności nawodnej 980 ton każdy, wraz z wyposażeniem i uzbrojeniem. Prace nad pozostałymi okrętami zostały zlecone zakładom w Cean (,,Żbik”) i Nantes (,,Ryś”). 12 kwietnia 1929 r. w stoczni w Hawrze zwodowano pierwszy z okrętów, który otrzymał nazwę ORP ,,Wilk” i stał się okrętem wiodącym, od którego pochodziła nazwa typu okrętów. Podczas kampanii we wrześniu 1939 r. ORP „Wilk”, po postawieniu zapór minowych w Zatoce Gdańskiej, przedarł się z akwenu polskich wód terytorialnych i 20 września dotarł do Wielkiej Brytanii. Okręt po przeprowadzeniu 9 patroli bojowych z powodu złego stanu technicznego oraz braku nietypowego uzbrojenia produkcji francuskiej, od początku 1941 r. wykorzystywany był już tylko do celów szkoleniowych. Powrócił do Polski w październiku 1952 r., gdzie czasowo udostępniany był zwiedzającym w gdyńskim porcie, po czym zadecydowano o przeznaczono go na złom. Kilkumiesięczne prace nad złomowaniem okrętu rozpoczęły się w styczniu 1954 r., a kierował nimi były oficer-mechanik „Wilka” - Zygmunt Jasiński – ówczesny dyrektor Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni. Można przypuszczać, że to on podjął decyzję o zachowaniu fragmentu armaty z jednostki na której niegdyś odbywał służbę wojskową i do której musiał mieć sentyment. Okręty ORP ,,Ryś” i ORP ,,Żbik” internowane od 1939 r. w Szwecji pozostały tam do końca wojny a następnie zwrócono je Polsce, gdzie pełniły służbę w marynarce wojennej do 1955 r. Oba okręty, podobnie jak „Wilk” zostały zezłomowane.

Do naszych czasów przetrwało bardzo niewiele pozostałości okrętów typu Wilk, rozproszonych po różnych muzeach. Poza wymienionymi artefaktami z muzeów w Kołobrzegu i Gdyni są to miedzy innymi: wkładka ćwiczebna do lufy działa 100 mm wz. 1917, NKM 2x13,2 mm Hotchkiss z ORP „Żbik”, magazynki i lunety celownicze do NKM z ORP ,,Wilk”, manometr z ORP ,,Ryś”, zestaw nurka klasycznego z okrętów typu Wilk -  zachowane w Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni oraz ćwiczebna torpeda 550 mm Wz. 24V stosowana między innymi na okrętach tego typu, eksponowana w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Częściowo zezłomowany kadłub ,,ORP Wilk” spoczywa podobno na dnie zatoki Gdańskiej.

Opracowanie:
Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu oraz Marcin Wilk – Fundacja Pro Militaris.
 

APEL:

Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu prowadzi kampanię gromadzenia artefaktów związanych z legendarnym okrętem podwodnym ORP "Wilk". Zwracamy się do Państwa z prośbą o pomoc w uzupełnieniu kolekcji.

Poszukiwane są:

• wszelkiego rodzaju pamiątki związane z ORP "Wilk",
• informacje o osobach lub ich krewnych, którzy przyczynili się do zachowania elementów uzbrojenia okrętu.

Każdy przedmiot, dokument czy wspomnienie może okazać się bezcenne dla zachowania historii tego ważnego okrętu!

Osoby posiadające pamiątki lub informacje proszone są o kontakt:

• e-mail: muzeum@muzeum.kolobrzeg.pl lub alekost@wp.pl
• telefon: 601 402 400

Zapewniamy, że każda informacja zostanie starannie przeanalizowana, a przekazane artefakty zostaną odpowiednio zabezpieczone i wyeksponowane.