Jarzębina czerwona to jeden z najważniejszych polskich filmów wojennych, który na stałe wpisał się w historię krajowej kinematografii. Film wyreżyserowany przez duet Ewy i Czesława Petelskich miał swoją premierę 17 stycznia 1970 roku i od tego czasu niezmiennie budzi emocje widzów. Oparty na powieści Waldemara Kotowicza Frontowe drogi, przedstawia dramatyczne losy żołnierzy 1. Armii Wojska Polskiego walczących w marcu 1945 roku o zdobycie Kołobrzegu.

Realizm wojennej epopei

Mimo że film powstał w latach 60., a jego techniczne możliwości były ograniczone przez ówczesne standardy PRL-owskiej kinematografii, Jarzębina czerwona do dziś imponuje rozmachem realizacyjnym. Zdjęcia kręcono w autentycznych lokalizacjach – na plażach wokół Kołobrzegu, w Czerwonych Koszarach, w Szczecinie, Białogardzie i innych miejscach Pomorza. Dzięki temu widzowie mogą zobaczyć historyczne lokacje, w których rzeczywiście toczyły się ciężkie walki.

Sceny batalistyczne zostały zrealizowane z niezwykłą dbałością o szczegóły, a efekty pirotechniczne nie ustępowały najlepszym produkcjom zachodnim tamtych lat. Jak wspominali aktorzy, reżyser Czesław Petelski był niezwykle wymagający i nie szczędził im trudnych warunków, każąc kręcić sceny bitewne o świcie i w ekstremalnych warunkach atmosferycznych, by osiągnąć jak największy realizm.

Obsada pełna gwiazd

Film przyciąga również znakomitą obsadą. Główne role przypadły Andrzejowi Kopiczyńskiemu (podporucznik Wiktor Kotarski) oraz Władysławowi Kowalskiemu (chorąży Jerzy Kręcki). W filmie wystąpili również:

• Andrzej Łapicki (porucznik Gorczyński)

• Wiesława Niemyska (sanitariuszka Wanda)

• Zdzisław Maklakiewicz (sierżant Kojtycz)

• Wacław Kowalski (kapral Podarzyn)

• Stefan Friedmann (plutonowy)

• Mieczysław Stoor (porucznik Drobicz)

• Piotr Fronczewski – narrator filmu

Dzięki zaangażowaniu tych aktorów i ich warsztatowi film Jarzębina czerwona nabiera wyjątkowej głębi, ukazując dramatyzm wojennej rzeczywistości.

Fotografie: Marek Czasnojć

Fabuła – wojna oczami żołnierzy

Historia przedstawiona w Jarzębinie czerwonej ukazuje losy młodego oficera Wiktora Kotarskiego i jego żołnierzy, dla których wojna ma różne oblicza. Dla Wiktora to nie tylko walka z Niemcami, ale również początek nowej, sprawiedliwej rzeczywistości. Jego zastępca, chorąży Kręcki, pragnie jedynie powrotu do domu, a kapral Podarzyn marzy o własnym kawałku ziemi. Każdy z nich ma inną wizję przyszłości, jednak wszystkich łączy jedno – konieczność przeżycia na polu bitwy.

Film nie unika trudnych tematów. Przedstawia dylematy moralne, które stają przed żołnierzami. Jedną z kluczowych scen jest moment, w którym sanitariuszka Wanda opatruje rannego niemieckiego żołnierza, widząc w nim nie tylko wroga, ale i człowieka. Wątek ten pokazuje, że wojna to nie tylko starcia militarne, ale również dramat jednostek, które muszą podejmować trudne decyzje.

Symbolika i znaczenie historyczne

Tytułowa „Jarzębina” to kryptonim radiowy polskiej kompanii, która bierze udział w walkach o Kołobrzeg. Symbolika filmu jest jednak znacznie głębsza. W wielu miejscach podkreślana jest analogia między bitwą o Kołobrzeg a bitwą o Monte Cassino. Film Petelskich miał kreować mit „polskiego Monte Cassino”, pokazując bohaterstwo żołnierzy, którzy po zaciętych walkach dotarli do Bałtyku.

Nie można zapominać, że Jarzębina czerwona powstała w czasach PRL-u, co oznaczało konieczność podporządkowania się ówczesnej propagandzie. Film miał podkreślać rolę Wojska Polskiego i jego zwycięstwa, ale mimo to pozostaje jednym z najbardziej przejmujących obrazów wojennych w polskiej kinematografii.

Fotografie: Marek Czasnojć

Odbiór i wpływ na polskie kino

Po premierze Jarzębina czerwona spotkała się z uznaniem zarówno widzów, jak i krytyków. Doceniano ją za realistyczne ukazanie bitwy, znakomite aktorstwo oraz efektowne sceny batalistyczne. Film otrzymał nagrodę ministra obrony narodowej pierwszego stopnia i przez lata był uznawany za wzór wojennego kina polskiego.

Dziś, choć technika filmowa poszła do przodu, Jarzębina czerwona wciąż pozostaje ważnym punktem odniesienia dla kolejnych pokoleń filmowców i pasjonatów historii. To nie tylko film o wojnie, ale także o ludziach, którzy musieli w niej walczyć, o ich marzeniach, strachach i poświęceniu. To obraz, który warto zobaczyć, by lepiej zrozumieć polską historię i jej bohaterów.

Dziedzictwo i znaczenie filmu dzisiaj

Pomimo upływu lat, Jarzębina czerwona wciąż znajduje swoje miejsce w kanonie polskiego kina. Jej wpływ można dostrzec w późniejszych produkcjach wojennych, które czerpały inspirację z realistycznego przedstawienia pola walki i żołnierskich dylematów moralnych. Współczesne rekonstrukcje historyczne, organizowane z okazji rocznic bitwy o Kołobrzeg, często nawiązują do scen i narracji zawartych w tym filmie.

Warto również zwrócić uwagę na to, jak Jarzębina czerwona wpłynęła na późniejszą karierę jej aktorów. Dla wielu z nich była to rola, która na długie lata zapadła w pamięć widzów i ugruntowała ich pozycję w polskiej kinematografii. Piotr Fronczewski, wówczas młody aktor, odegrał rolę narratora, co dodało filmowi specyficznej atmosfery kronikarskiego zapisu. Z kolei Andrzej Kopiczyński i Władysław Kowalski stworzyli postacie, które na stałe wpisały się w panteon polskich bohaterów filmowych.

Dzięki temu Jarzębina czerwona pozostaje nie tylko filmem historycznym, ale również żywym świadectwem epoki, w której powstała – i tego, jak kinematografia potrafiła przekazywać skomplikowane losy ludzi uwikłanych w historię.

Wystawa filmowa w Muzeum Oręża Polskiego

Z okazji 80. rocznicy walk o Kołobrzeg i zaślubin Polski z morzem, Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu otwiera wyjątkową ekspozycję „Historia na taśmie filmowej: Kolberg, Jarzębina Czerwona i Bitwa o Kołobrzeg”. Wystawa, prezentowana w zabytkowym Pałacu Brunszwickich przy ul. Armii Krajowej 13, stanowi niezwykłą podróż przez historię polskiej i światowej kinematografii wojennej. Odwiedzający będą mogli zobaczyć unikalne eksponaty związane z produkcją filmową, archiwalne materiały oraz fragmenty legendarnych filmów, które kształtowały obraz wojny w kulturze masowej.